Τα 12 ΓΝΩΣΤΙΚΑ ΛΑΘΗ που μας ταλαιπωρούν – Μέρος ΙV

Μεγέθυνση/ Σμίκρυνση: Η συγκεκριμένη γνωστική διαστρέβλωση συμβαίνει όταν αξιολογώντας τον εαυτό μας μεγεθύνουμε την αξία αρνητικών ή δυσάρεστων εμπειριών, όπως φόβοι, αποτυχίες, λάθη, αδυναμίες και αντίθετα υποτιμούμε ή σμικρύνουμε την αξία θετικών στοιχείων, όπως οι δεξιότητες και τα επιτεύγματα μας. Η πρακτική αυτή συναντάται σε ανθρώπους που έχουν αρνητική αυτοεικόνα και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Η αυτοεκτίμηση όμως είναι σε μεγάλο βαθμό συνεπακόλουθο του τρόπου σκέψης και του πού επιλέγει – συνειδητά ή ασυνείδητα -  ο καθένας και η κάθε μια μας να εστιάσει την προσοχή του. Το σημαντικό σε αυτή την διαστρέβλωση είναι η επαναληπτικότητα. Η τάση δηλαδή να αξιολογούμε εσφαλμένα κάθε αρνητική ή θετική εμπειρία και όχι η μεμονωμένη εμφάνιση της.

Δεν υπονοώ σαφώς ότι θα πρέπει να γίνεται το αντίθετο. Να μεγεθύνουμε τις επιτυχίες και να σμικρύνουμε τις αποτυχίες μας. Αλλά μια σχετική ισορροπία στον τρόπο που τα αξιολογούμε είναι σίγουρα επιθυμητή.

Π.χ. «Επειδή η τελευταία μου σχέση έληξε άδοξα, πιστεύω ότι δεν θα καταφέρω να κάνω ποτέ μια ισορροπημένη σχέση στη ζωή μου» ή

«Μπορεί να μεγαλώνω τρία παιδιά αλλά από τη στιγμή που δεν είμαι ενεργή στην αγορά εργασίας δεν έχω καταφέρει κάτι ουσιαστικά αξιόλογο».

Σωληνοειδής όραση: Η σωληνοειδής όραση είναι η εικόνα που έχεις αν κοιτάς μέσα από ένα σωλήνα: Βλέπεις μόνο ένα κομμάτι της εικόνας και με βάση αυτό αξιολογείς το σύνολο. Ως γνωστική διαστρέβλωση αναφέρεται στην τάση να βλέπεις μόνο τις αρνητικές πλευρές μιας κατάστασης ή τα αρνητικά χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου. Ως πρακτική μπορεί να έχει αρνητικές επιδράσεις στις διαπροσωπικές μας σχέσεις καθώς, όταν αντιλαμβανόμαστε τους άλλους μόνο ως «προβλήματα», δυσκολευόμαστε να καλλιεργήσουμε υγιείς και ουσιαστικές σχέσεις μαζί τους.

Π.χ. «Ο σύζυγος μου δεν μπορεί να κάνει τίποτα σωστά. Είναι επικριτικός, αναίσθητος, ανίκανος».

Υπεργενίκευση: Την τάση να καταλήγουμε σε γενικευμένα συμπεράσματα λίγο πολύ την έχουμε όλοι. Είτε πάνω στην αγανάκτηση μας, είτε πάνω στα νεύρα μας θα πούμε κάποια στιγμή στον τρίχρονο στο γιο μας «Ποτέ δεν με ακούς. Πάντα του κεφαλιού σου κάνεις».  Μπορεί αυτό να είναι μια γνωστική διαστρέβλωση της στιγμής αλλά αν δεν αντικατοπτρίζει τη γενική εικόνα που έχουμε για το γιο μας, δεν είναι συνήθως προβληματική. Αντίθετα αν έχουμε την τάση να πιστεύουμε πως πάντα όλα στραβά μας πάνε και πάντα μας αδικούνε και ποτέ δεν έχουμε αυτό που θέλουμε, τότε μάλλον υπεργενικεύουμε αξιολογώντας τη ζωή μας.

Επίσης ενδεικτικό της υπεργενίκευσης είναι η τάση να συμπεραίνουμε πως κάτι που συνέβη μια φορά θα επαναλαμβάνεται συνέχεια.

Π.χ Επειδή με λήστεψαν μια φορά στο λεωφορείο, αποφεύγω να το χρησιμοποιώ και πηγαίνω με τα πόδια ή με ταξί.