Περί νοήματος της ζωής

Αισθάνομαι την ανάγκη εδώ και καιρό να αποτυπώσω κάποιες σκέψεις μου αναφορικά με την αναζήτηση του νοήματος της ζωής. Με αφορμή την τελευταία συνέντευξη του Yalom με τίτλο «Ζήσε χωρίςτύψεις», η επιθυμία μου αυτή αναζωπυρώθηκε και να ‘μαι μπροστά στην οθόνη προσπαθώντας να φωτίσω από τη δική μου οπτική ένα από τα δυσκολότερα θέματα της ανθρώπινης ύπαρξης: το νόημα της ζωής.

Ας ξεκινήσω όμως ανάποδα. Με την έλλειψη νοήματος. Ακούω συχνά τους θεραπευόμενους μου να δυσκολεύονται να εντοπίσουν ένα νόημα στη ζωή τους. Η έλλειψη νοήματος έχει ως συνέπεια μια βαθιά μελαγχολία, μια αίσθηση ανουσιότητας σε ότι κάνουν, μια θλίψη και συχνά κατάθλιψη, μια παραίτηση από κάθε προσπάθεια να εντάξουν την ευτυχία στη ζωή τους. Ή όλα αυτά έχουν ως συνέπεια την έλλειψη νοήματος; Ποιος ξέρει στα σίγουρα; Το σίγουρο είναι ότι οι προαναφερθείσες καταστάσεις συχνά συνυπάρχουν, εγκλωβίζοντας μας σε φαύλους κύκλους αυτοκαταστροφικών σκέψεων και συμπεριφορών. 

Ακολουθούν κάποιες δικές μου διερωτήσεις, απόψεις, τοποθετήσεις που αφορούν στο πως μπορεί κάποιος να προσεγγίσει την έννοια του νοήματος της ζωής.

Το νόημα δεν είναι ένα

Συχνά οι άνθρωποι θεωρούν ότι το νόημα της ζωής τους πρέπει να είναι κάτι που να μπορεί να τους τροφοδοτεί θετικά, να τους δίνει ευχαρίστηση και κίνητρο στη ζωή τους σε όλες τις καταστάσεις και συνθήκες και για πάντα. Υπό αυτό το πρίσμα, πιστεύουν ότι πρέπει το νόημα να λειτουργεί σαν μαγική λύση σε όλα και καθίσταται έτσι το μυστικό της αιώνιας ευτυχίας. Με τη θεώρηση αυτή εξιδανικεύουν τόσο πολύ την έννοια τους νοήματος που η δυσκολία τους να εντοπίσουν ένα πράγμα στη ζωή τους που να λειτουργεί τόσο καθολικά τους οδηγεί στην πεποίθηση ότι τελικά δεν έχουν νόημα. Γιατί όμως το νόημα όμως πρέπει να είναι ένα; Και αν πολλά πράγματα μπορούν να νοηματοδοτούν τη ζωή μας ταυτόχρονα ή να αλλάζει το νόημα όσο μεγαλώνουμε και εξελισσόμαστε ως όντα;  Μήπως δηλαδή απλώς κοιτάζουμε καμιά φορά προς λάθος κατεύθυνση;

Δεν υπάρχει σωστό και λάθος νόημα

Συχνά επίσης αναλωνόμαστε σε μια μάταιη και νοσηρή ενασχόληση για το αν το νόημα της ζωής μας είναι αξιόλογο ή όχι, σωστό ή λάθος. Μήπως κάτι μας έχει  ξεφύγει, μήπως υπάρχει κάτι μεγαλύτερο, καλύτερο και πιο ουσιαστικό από αυτό που αποτελεί το νόημα της ζωής μας τώρα. Αν και θεωρητικά και φιλοσοφικά η διερώτηση αυτή δεν είναι άκυρη, γίνεται ωστόσο δυσλειτουργική όταν καταντάει μια αναζήτηση δίχως τέλος, ένα ταξίδι χωρίς προορισμό. Γίνεται μια διαιώνιση του ανικατοποίητου και επικριτικού εαυτού μας που δεν μας αφήνει να πάρουμε ανάσα. Ίσως λοιπόν να δικαιούμαι να έχω τώρα ένα νόημα ζωής μέτριο, κοινό, απλό μέχρι και αν βρω κάτι που να μπορεί να πάρει τη θέση του στη ζωή μου. Άλλωστε η ουσία δεν είναι να μπορώ να είμαι ευτυχισμένος έστω και μέσα από τα καθημερινά και απλά πράγματα της ζωής;

Το νόημα δεν χρειάζεται να είναι άθλος

Πολλές φορές όταν συζητάω για το νόημα της ζωής διαπιστώνω ότι υπάρχει μια κοινή παρανόηση ότι το νόημα πρέπει να είναι κάτι μεγαλεπήβολο, επιβλητικό, δυσθεώρητο και τελικά άπιαστο. Και από τη στιγμή που κάποιος δεν μπορεί ή δεν έχει κάνει κάποιον άθλο στο ενεργητικό του αλλά και δεν πιστεύει ότι θα μπορέσει ποτέ να καταφέρει έναν, η ζωή του δεν έχει νόημα. Το νόημα δεν αφορά όμως το να πατήσει κάποιος στο φεγγάρι, να πάρει χρυσό στους ολυμπιακούς ή να προβεί σε μια επιστημονική ανακάλυψη που θα αλλάξει τον κόσμο. Το νόημα έχει να κάνει με μια πράξη, σκέψη, άνθρωπο που μπορεί να γαληνεύει την ψυχή μας και να μας δίνει κίνητρο, δύναμη και ελπίδα για να κάνουμε ένα βηματάκι παρακάτω κάθε μέρα.  Μπορεί να είναι αυτό που είναι ικανό να βάλει ένα χαμόγελο στο πρόσωπο μας σε μια δύσκολη μέρα, να φωτίζει μια ελπίδα στις σκοτεινές μας σκέψεις ή να μας επιτρέψει ακόμα και να βγούμε ζωντανοί από ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης¹. Μπορεί να είναι ένα πρόσωπο, μια ανάμνηση, ένας στόχος, μια απλή κίνηση ανθρωπιάς. Σίγουρα όμως είναι προσωπικό και μιλάει στη ψυχή μας ακόμα και αν δεν μιλάει στην ψυχή των άλλων.

Ποτέ δεν είναι αργά για να το βρούμε

Κάποιοι θεωρούν που από τη στιγμή που η ζωή τους κύλησε όπως κύλησε μέχρι τώρα, είναι αργά για να αλλάξει κάτι, για να βρούνε ένα νόημα τώρα στα 30, στα 40 στα 50. Ποιος αποφασίζει όμως το τέλος; Ποιος και με τι κριτήριο αποφασίζει ότι είναι αργά για μας; Από τι στιγμή που υπάρχουμε και ζούμε και σκεφτόμαστε έχουμε τη δυνατότητα να πάρουμε αποφάσεις και να κάνουμε αλλαγές στη ζωή μας. Μπορούμε αν θέλουμε να προσπαθήσουμε να κοιτάξουμε βαθιά μέσα μας και να προσπαθήσουμε να βρούμε τα πράγματα που είναι σημαντικά για μας, πριν βρούμε την δύναμη να τα επιδιώξουμε. Το να συνειδητοποιήσουμε αυτό που για μας έχει αξία είναι πολλές φορές από μόνο του ένα δύσκολο ταξίδι και χρειάζεται θάρρος και δύναμη. Όμως η απάντηση σε όλα αυτά που βασανίζουν βρίσκεται μέσα μας και μόνο εκεί έχει νόημα να ψάξουμε. Μόνο εκεί μπορούμε να βρούμε το νόημα.

1. "Αναζητώντας νόημα ζωής και ελευθερίας σ’ ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης", Victor Frankl. Εκδόσεις ΤΑΜΑΣΟΣ

Κάποιες Ιδέες για ανάγνωση

Το νόημα της ζωής, Victor Frankl, Εκδόσεις Ψυχογιός

Η θεραπεία του Σοπενάουερ, Irvin Yalom, Εκδόσεις Άγρα