«Τι θα γινόταν αν…..»: Μια βασανιστική σκέψη

 

Ο τρόπος σκέψης μας επηρεάζει το συναίσθημα μας. Θεωρώ πως η παραδοχή αυτή, έχει ξεφύγει από το πλαίσιο της Γνωστικής Θεωρίας του Beck και χαίρει μιας γενικότερης παραδοχής. Σήμερα θα ήθελα να αναφερθώ σε ένα μοτίβο σκέψης που διαπιστώνω πως ανακυκλώνεται συχνά στο μυαλό των ανθρώπων που το άγχος και η αναποφασιστικότητα κυριαρχούν στη ζωή τους. Αυτό είναι η υποθετική πρόταση του μη πραγματικού. Στην ουσία πρόκειται για μια δήλωση, μια σκέψη στην οποία εκφράζεται κάτι που ούτε πραγματοποιήθηκε αλλά και ούτε πρόκειται να πραγματοποιηθεί! Πόσες φορές δεν κάνατε σκέψεις του τύπου:

«Αν είχα αποκτήσει ένα παιδί, η ζωή μου θα είχε πιο πολύ νόημα»

«Αν δεν είχα φύγει στο εξωτερικό, δεν θα ήμουν μόνος μου»

«Αν είχα δώσει και άλλο χρόνο στη σχέση μου, ίσως τα πράγματα να εξελίσσονταν καλύτερα»

«Αν δεν είχα παρατήσει εκείνο το πτυχίο, τώρα θα είχα καλύτερη δουλειά!»

 

Μοιάζει σαν μια ελκυστική δραστηριότητα να πλάθουμε εναλλακτικές εκδοχές της πραγματικότητας στο μυαλό μας. Και τα σενάρια που μπορούμε να αναπτύξουμε, πραγματικά δεν έχουν τέλος. Τα «Αν» μπορεί να είναι θεωρητικά άπειρα. Όμως η κλινική μου εμπειρία βλέπει αυτήν την αθώα νοητική ενασχόληση να εξελίσσεται συχνά σε ένα επικίνδυνο σπορ. Και θα εξηγήσω αμέσως το γιατί.

 

Δεν υπάρχει άλλη ιστορία, μόνη αυτή που ζούμε

Θεωρώ πως δεν υπάρχει άλλη εκδοχή της πραγματικότητας παρά μόνο αυτή την οποία ζούμε. Δεν ξέρω αν συμμερίζεσαι ως αναγνώστης της παραδοχή μου αλλά νομίζω πως δε έχει αποδειχθεί επιστημονικά κάτι άλλο. Είναι ένα το σενάριο της ζωής μας: αυτό το οποίο ζήσαμε, ζούμε τώρα και θα ζήσουμε στο μέλλον με βάση τις επιλογές μας. Οπότε θεωρώ πως με αυτό και μόνο υπάρχει λόγος να ασχοληθούμε. Να κατανοήσουμε ίσως τις επιλογές μας στο παρελθόν και στο παρόν, να συνειδητοποιήσουμε τις επιπτώσεις τους και να μπορούμε να αφηγηθούμε την ιστορία της ζωής μας με έναν τρόπο που κάνει νόημα για μας. Σε αυτήν την αφήγηση σαφώς και εμπεριέχονται οι επιλογές τρίτων ή τυχαίοι παράγοντες. Δεν καθορίζουμε απόλυτα εμείς τα πάντα. Αλλά έχει νόημα να καταλάβουμε σε βάθος την ιστορία που έλαβε χώρα και όχι να δραπετεύουμε σε υποθετικά σενάρια που ανήκουν στην σφαίρα της φαντασίας μας.

 

Το αυθαίρετο συμπέρασμα

Όταν αφηνόμαστε σε μια νοητική ενασχόληση υποθετικών σεναρίων, συνήθως καταλήγουμε να πιστεύουμε απόλυτα το συμπέρασμα που ακολουθεί την υπόθεση. Δηλαδή επειδή σκεφτόμαστε: «Αν δεν είχα ανέβει σε εκείνο το αεροπλάνο, δεν θα είχα πάθει ποτέ κρίση πανικού», πιστεύουμε όντως ότι η κρίση πανικού δεν θα είχε συμβεί. Με κανέναν τρόπο δεν μπορούμε να αποδείξουμε αυτόν τον ισχυρισμό. Και όμως το πιστεύουμε ακράδαντα. Το συμπέρασμα είναι εντελώς αυθαίρετο καθώς θα μπορούσε να είχε συμβεί και κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Θα μπορούσαμε δηλαδή να μην είχαμε στο αεροπλάνο και είχαμε πάθει κρίση πανικού στο σπίτι. Ποιος επιβεβαιώσει την αλήθεια του ενός ή του άλλου ισχυρισμού; Κανένας. Η αυθαίρετη όμως πίστη μας σε αυτό το «Αν», μας αποπροσανατολίζει από το παρόν.

 

Η ανακύκλωση των τύψεων

Ποιο είναι το αποτέλεσμα ενός επαναλαμβανόμενου τέτοιου τύπου σκέψεων; Να πείθουμε τον εαυτό μας ότι κάτι κάναμε λάθος στο παρελθόν, με αυθαίρετες υποθέσεις και συμπεράσματα. Η βεβαιότητα του λάθους ή της σωρείας λαθών που έχουμε διαπράξει έχει ως επακόλουθο τον σχηματισμό και την ανακύκλωση ενός φαύλου κύκλου τύψεων. Τύψεις για όλα αυτά που θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει διαφορετικά και δεν κάναμε. Δεν ισχυρίζομαι ότι τέτοιου είδους δηλώσεις δεν μπορούν θεωρητικά να ισχύουν. Ισχυρίζομαι όμως ότι δεν μπορούμε να ξέρουμε αν όντως ισχύουν και έτσι είναι άσκοπο να τις χρησιμοποιούμε ως αποδείξεις! Οι τύψεις που βιώνουμε ωστόσο για αυτό που υποθετικά θα είχε συμβεί, δεν είναι υποθετικές, είναι πραγματικές. Ταλαιπωρούμε τον εαυτό μας στο παρόν, δυσλειτουργούμε και δεν επιλύουμε επί της ουσίας κανένα πρόβλημα.

 

Η μη λήψη πρωτοβουλίας στο παρόν

Συνήθως αυτό που παρατηρούμε να συμβαίνει όταν διαρκώς σκαλίζουμε το παρελθόν μας με τέτοιου είδους επικριτική διάθεση για τα υποτιθέμενα λάθη μας, είναι να αναλαμβάνουμε και πολύ λίγη ευθύνη για τη διαχείριση του παρόντος μας. Είναι σαν, μεταθέτοντας την ευθύνη στο παρελθόν, να αποποιούμαστε και την επιλογή δράσης για το παρόν. Είναι εύκολο να πιστεύουμε πως «Αν είχα σπουδάσει στα 20 μου, τώρα θα ήταν αλλιώς η ζωή μου». Είναι σίγουρα πιο περίπλοκο να συνειδητοποιήσουμε τι δεν είναι καλό τώρα στην ζωή μας και να κινητοποιηθούμε να κάνουμε κάτι για αυτό. Μπορεί οι υποθέσεις για το παρελθόν να είναι μια βασανιστική διαδικασία σκέψης αλλά το να τις πιστεύουμε, μας απαλλάσσει μέσα μας από ένα μέρος της ευθύνης της ζωή μας στο τώρα.

 

Η διαφορά με την μεταμέλεια

Ίσως με όλα αυτά να δημιουργώ την εντύπωση ότι πρεσβεύω πως δεν θα έπρεπε να μετανιώνουμε για τίποτα. Ότι η μεταμέλεια είναι μια προβληματική διαδικασία. Κάθε άλλο. Οι υποθετικές προτάσεις του μη πραγματικού δεν συνιστούν μεταμέλεια. Συνιστούν έναν ασφαλή τρόπο να βγάζουμε σχετικά αυθαίρετα συμπεράσματα για το παρελθόν. Ασφαλή γιατί κανείς δεν μπορεί να τα διαψεύσει αλλά και ούτε να τα επιβεβαιώσει. Η μετάνοια είναι μια δήλωση του τύπου «Μετανιώνω που δεν σπούδασα στα 20 μου. Έπρεπε να το είχα κάνει!». Αφορά αποκλειστικά κάτι που έγινε ή δεν έγινε και την σκέψη μας για αυτό. Δεν συνδέει αιτιολογικά το παρελθόν με το παρόν, δεν μεταθέτει ευθύνες αλλού, δεν κάνει υποθέσεις, δεν ψάχνει διεξόδους από το παρόν. Η μεταμέλεια μπορεί  πιο εύκολα να οδηγήσει σε αλλαγές στο παρόν καθώς αναλαμβάνουμε εμείς την ευθύνη των πράξεων μας. Είναι λογικό να μετανιώνουμε. Είναι όμως αναγκαίο να αναλαμβάνουμε την ευθύνη της ζωής μας και να τοποθετούμε τον εαυτό μας εκεί που λαμβάνει χώρα όλη η δράση: στο παρόν.