To νόημα, ο σκοπός και η ευτυχία στη ζωή μας

 

Το νόημα της ύπαρξης είναι ένα θέμα που συχνά αναδύεται στην θεραπευτική διαδικασία. Άλλοτε είναι αυτό καθαυτό το καίριο ερώτημα με το οποίο κάποιος προσέρχεται σε αυτήν: «Ποιο το νόημα της ζωής μου;». Άλλες πάλι φορές, το ερώτημα αυτό και την αγωνία που το συνοδεύει τα ανακαλύπτουμε κάτω από στρώσεις ψυχοσωματικών συμπτωμάτων και υπαρξιακού άγχους. Η αναζήτηση νοήματος στην ζωή μας δεν είναι φυσικά ένα αμιγώς ψυχοθεραπευτικό αίτημα. Προτού απασχολήσει εμάς του θεραπευτές απασχόλησε έντονα τους φιλοσόφους αλλά και τους θρησκευτικούς κύκλους. Η διατύπωση του ως ερώτημα αναπόφευκτα προσδοκά και μια απάντηση. Μια απάντηση που θεωρούμε ότι οφείλαμε να έχουμε ή χρειάζεται αναπόφευκτα να βρούμε, τόσο για να πάρει περιεχόμενο και ουσία η ύπαρξη μας σε αυτόν το κόσμο, όσο και για να την κατευθύνουμε προς έναν τελικό σκοπό. Θα μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις, τους προβληματισμούς και τις ανησυχίες μου γύρω από το συγκεκριμένο θέμα

 

Το νόημα ως αναζήτηση ενός τελικού σκοπού

Η αναζήτηση ενός σκοπού στην ζωή είναι κάτι διαφορετικό από το νόημα. Συχνά ωστόσο οι άνθρωποι που αναζητούν έναν σκοπό, θέλουν με αυτόν τον τρόπο να νοηματοδοτήσουν την ύπαρξη τους. «Που αποσκοπεί η ζωή μας;» «Ποιο το τελικό νόημα όλων αυτών;» «Για ποιο λόγο ζούμε;». Αυτά είναι μερικά μόνο από τα ερωτήματα που ταλανίζουν ενδεχομένως κάποιον που αναζητά μια κατεύθυνση στην ύπαρξη του αλλά και έναν τελικό προορισμό. Έναν στόχο προς τον οποίο να μπορεί να κατευθύνει τα βέλη του. Η ύπαρξη ενός τελικού σκοπού όμως, πέρα και έξω από εμάς, φαντάζει από μια οπτική κάπως … μεγαλομανής. Πρέπει ως είδος να είμαστε ξεχωριστοί! Επιχειρούμε να κατανοήσουμε και να αφηγηθούμε την ύπαρξη μας ως διαφορετική  - και υπ’ αυτήν την έννοια ανώτερη - από των υπολοίπων έμβιων όντων. Αναζητούμε έναν τελικό προορισμό διαφορετικό μάλλον από των υπολοίπων ζωντανών οργανισμών. Προϊόν της συνείδησης της ύπαρξης μας; Ίσως. Αλλά γιατί να μας οφείλει η φύση ή να απαιτούμε από τον εαυτό μας έναν σκοπό ύπαρξης; Μήπως απλώς επειδή μπορούμε να το συλλάβουμε ως έννοια;

Άλλες πάλι φορές φαίνεται να θέλουμε να αντιληφθούμε τη ζωή μας ως ένα project με το τελικό παραδοτέο και την αποτίμηση να γίνεται μετά το πέρας της παρούσας ζωής. Θέλουμε όμως να είμαστε σίγουροι για το στόχο αυτού του project. Είναι η ενάρετη ζωή; Είναι το χρήμα, η φήμη; Είναι η προσφορά στον άνθρωπο, στην επιστήμη; Είναι να εναρμονιστούμε με τη φύση; Είναι να ζήσουμε σύμφωνα με τις επιταγές μιας θρησκείας για να
απολαύσουμε τους καρπούς των κόπων μας σε μια άλλη ζωή; Φαίνεται πάντως η απουσία μιας κατεύθυνσης αλλά και ενός συγκεκριμένου στόχου να γεννά σε πολλούς ανθρώπους άγχος, το οποίο παλεύουν να διαχειριστούν. Νιώθουν σαν να ξεκίνησαν έναν ταξίδι αλλά να μην ξέρουν που πρέπει τελικά να πάνε.

 

 

Το νόημα ως προϋπόθεση ευτυχίας

Άλλες πάλι φορές το νόημα της ζωής αναζητείται ως προϋπόθεση για να προσεγγίσει κάποιος την έννοια της ευτυχίας. Θεωρούμε δηλαδή ότι οι άνθρωποι που είναι ευτυχισμένοι έχουν βρει έναν απώτερο σκοπό στην ύπαρξη τους και γι’ αυτό μπορούν και είναι χαρούμενοι, εν αντιθέσει με μας, που φορτώνουμε την δυστυχία μας στην απουσία αυτού του νοήματος. Στην περίπτωση αυτή αιτιολογούμε μέσα μας την έλλειψη θετικού συναισθήματος στην βάση αυτής εξίσωσης: νόημα = ευτυχία. Δεν έχω πεισθεί ότι είναι έτσι τα πράγματα. Η ιστορία βρίθει ανθρώπων που έχουν αφιερώσει τη ζωή τους σε ένα σκοπό, έχουν διαπρέψει σε αυτόν, αλλά έχουν υπάρξει και τραγικά δυστυχισμένοι. Από την άλλη πλευρά βλέπω ανθρώπους με πολύ απλή ζωή που ευχαριστιούνται τα πάντα. Είναι αναπόφευκτος λοιπόν ο προβληματισμός: Χρειαζόμαστε όντως ένα νόημα για να είμαστε ευτυχισμένοι; Μήπως απλώς βάζουμε εμείς μια προϋπόθεση στον εαυτό μας – την εύρεση νοήματος - για να του δώσουμε το εισιτήριο στην ευτυχία; Μήπως απλώς μας κάνουμε τη ζωή δύσκολη; Και στην τελική, μήπως απλώς αποφεύγουμε να κάνουμε την αυτοκριτική μας να αναλάβουμε την ευθύνη που μας αναλογεί και να δράσουμε προς μια κατεύθυνση; Είναι πάντα πιο εύκολο να φταίει κάτι άλλο και όχι εμείς.

Είναι αναγκαίο εδώ βέβαια να διασαφηνίσω πως η όποια απουσία θετικού συναισθήματος δεν έχει να κάνει πάντα με την έλλειψη νοήματος. Πολλές καταστάσεις στη ζωή αλλά και δικές μας φυσικά ψυχικές δυσκολίες μπορεί να ευθύνονται για την αδυναμία μας να νιώσουμε χαρά. Άλλωστε η ευτυχία, η χαρά, η απόλαυση είναι πάντα συναισθήματα που εναλλάσσονται με άλλες πιο ήπιες ή και δυσάρεστες συναισθηματικές καταστάσεις. Δύσκολα λοιπόν μπορώ να δω την απουσία ενός κεντρικού νοήματος ως υπαίτια για την προσωπική μας δυστυχία.

 

Έχει ωστόσο διαμορφωθεί μια κοινωνική πραγματικότητα όπου τα κάνουμε όλα και πάλι νιώθουμε ανεπαρκείς. Πάλι νιώθουμε ελλιπείς. Έτσι, θεωρούμε ότι κάτι προφανώς μας λείπει, κάτι δεν καταφέραμε ή κάτι ξεχάσαμε. Πάντα βλέπουμε κάποιον που καταφέρνει περισσότερα, που φαίνεται πιο χαρούμενος, πιο πετυχημένος, πιο έξυπνος. Και συνεχίζουμε αυτήν την ατέρμονη αναζήτηση και προσπάθεια να γίνουμε κάτι παραπάνω. Παλεύουμε να εξελιχθούμε, να βελτιωθούμε, να λύσουμε τα υπαρξιακά μας, να βρούμε νόημα, σκοπό ουσία. Δεν ξέρω πραγματικά που χρειάζεται να βάλουμε ένα φρένο αλλά εικάζω πως αυτός ο αγώνας δεν έχει γραμμή τερματισμού, παρά μόνο τον θάνατο. Συχνά δεν χρειαζόμαστε κάτι παραπάνω από όσα ήδη έχουμε. Συχνά χρειάζεται απλώς να τακτοποιήσουμε τα κομμάτια μέσα μας για να σχηματίσουμε την εικόνα του παζλ και όχι να αγοράσουμε μια έτοιμη. Να κάνουμε ειρήνη με τον εαυτό μας, να κλείσουμε τους ανοιχτούς λογαριασμούς και να περπατήσουμε ξέγνοιαστοι μέχρι το τέλος τη διαδρομής. Εξάλλου κανένας sprinter δεν απολαμβάνει την πορεία προς το τέρμα. Οι περιπατητές αντίθετα έχουν την δυνατότητα να το δουν, να ακούσουν, να βιώσουν κάθε λεπτό της διαδρομής τους! Τι προτιμάς να είσαι λοιπόν; Sprinter ή απλά περιπατητής;