Το φαινόμενο του «Τι θα πει ο κόσμος!»

 

Η άποψη, την οποία θεωρούμε ότι οι άλλοι είτε έχουν είτε θα σχηματίσουν για μας, επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ψυχολογία μας. Θέλω να σταθώ στο παρόν άρθρο στον τρόπο με τον οποίο μας επηρεάζει αρνητικά, ανακυκλώνοντας και διατηρώντας μέσα μας άγχος, αναβλητικότητα, ανασφάλεια και φόβο.

Μεγαλώνουμε σε μια κοινωνία όπου μαθαίνουμε από μικρή ηλικία συχνά να ρυθμίζουμε την συμπεριφορά μας με βάση το τι θέλουν οι άλλοι: οι γονείς μας, οι δάσκαλοι, οι φίλοι κ.ο.κ. Αν είμαστε αρκετά τυχεροί, οι γονείς μας θα έχουν συμβάλει καθοριστικά στο να αναγνωρίζουμε και να σεβόμαστε τα δικά μας συναισθήματα και τις δικές μας ανάγκες και να μπορούμε να τα διαχωρίζουμε από αυτά των γύρω μας. Ιδανικά θα έπρεπε να έχουμε αναπτύξει ως ενήλικες ένα σταθερό εσωτερικό σύστημα αυτοκαθορισμού, το οποίο να μας βοηθάει να αξιολογούμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας, ανεξάρτητα από την αξιολόγηση των γύρω μας.

Αρκετά συχνά ωστόσο πέφτουμε στην παγίδα του να υποθέτουμε – με μεγάλο βαθμό βεβαιότητας – την κρίση των γύρω μας και να προσπαθούμε να ρυθμίσουμε την συμπεριφορά μας με βάση αυτήν. Προσπαθούμε έτσι να ικανοποιήσουμε τις προσδοκίες που υποθέτουμε ότι έχουν, να αποφύγουμε την κριτική που υποθέτουμε ότι θα μας ασκήσουν, να συμπεριφερθούμε με τρόπο που υποθέτουμε ότι θα τους ικανοποιήσει. Το πρόβλημα σε όλο αυτό είναι ότι βασίζουμε πολλά σε αυτές τις υποθέσεις…  

 

Διάβασμα της σκέψης

Ένα κοινό γνωστικό σφάλμα το οποίο αναπαράγουμε ασύστολα είναι αυτό του Διαβάσματος της Σκέψης. Υποθέτουμε ότι ξέρουμε τι σκέφτονται ή τι θα σκεφτούν οι άλλοι για μας. Μάλιστα είμαστε τόσο πεπεισμένοι για την εγκυρότητα της υπόθεσης μας που δεν μπαίνουμε στην διαδικασία να την αμφισβητήσουμε εύκολα. Την δεχόμαστε ως αδιαμφισβήτητο γεγονός και ενεργοποιείται συνεπακόλουθα ένας μηχανισμός άγχους. Για παράδειγμα, άνθρωποι που έχουν βιώσει κρίση πανικού σε δημόσιο χώρο, αποφεύγουν συστηματικά να βρεθούν σε μέρη όπου υπάρχει κόσμος γιατί είναι βέβαιοι πως αν πάθουν μια κρίση πανικού θα γίνουν ρεζίλι! Αυτό μεταφράζεται στο μυαλό τους ως φόβος ότι οι άλλοι θα σκεφτούν: «Πω πω την καημενούλα τι έπαθε!» ή «Πόσο αδύναμη είναι!» ή  «Μα καλά είναι δυνατόν να μην μπορεί να το διαχειριστεί!». Όσες φορές έχω ρωτήσει κάποιον που βιώνει κρίσεις πανικού αν όντως του έχουν εκφράσει οι άλλοι μια τέτοια άποψη, η απάντηση είναι «Όχι». Όσες φορές έχω ρωτήσει αν κάτι τέτοιο θα σκέφτονταν και ο ίδιος για κάποιον συνάνθρωπο του αν τον έβλεπε να παθαίνει κρίση πανικού, η απάντηση είναι «Όχι, βέβαια». Και όμως η απόλυτη πεποίθηση ότι ξέρουμε τι θα σκεφτούν οι άλλοι, καθορίζει το αν θα βγούμε βόλτα, αν θα πάμε σινεμά ή αν θα βγούμε έστω από το σπίτι μας, όταν ταλαιπωρούμαστε από κρίσεις πανικού.

Δεν υπάρχει τρόπος να ξέρετε τι σκέφτονται οι άλλοι. Η σκέψη είναι μια εσωτερική και ιδιωτική διαδικασία. Ακόμα και αν κάποιος σας έχει εκφράσει τις απόψεις του ή τον γνωρίζετε καλά και πάλι δεν μπορείτε να είστε σίγουροι για το πως θα σκεφτεί για ένα συγκεκριμένο απροσδόκητο συμβάν. Η προσπάθεια να μαντέψετε ή να υποθέσετε την άποψη των άλλων για να αποτελέσει αυτό κριτήριο για την δική σας στάση, είναι απλώς μια άσκοπη διαδικασία που δαπανά περισσότερη ενέργεια από όση σας γλυτώνει.

 

Προβολή των δικών μας σκέψεων

Εκτός από το Διάβασμα της Σκέψης συχνά παρασυρόμαστε σε λάθος εκτιμήσεις και μέσα από μια άλλη εσωτερική διαδικασία. Αυτή είναι η προβολή του δικού μας σκεπτικού στους άλλους. Στην περίπτωση αυτή υποθέτουμε ότι οι άλλοι θα σκεφτούν για μας αυτό που εμείς οι ίδιοι σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας. Ένα απλό παράδειγμα είναι του φοιτητή που διακατέχεται από έντονο άγχος πριν την εξεταστική γιατί σκέφτεται ότι σε περίπτωση που δεν περάσει οι άλλοι θα σκεφτούν ότι είναι αποτυχημένος. Αυτή ωστόσο, αποδεικνύεται στην πορεία, ότι είναι μια δική του πεποίθηση όσον αφορά τον εαυτό του, στο πλαίσιο μιας πολύ αυστηρής και άδικης συχνά διαδικασίας αυτοαξιολόγησης. Κι όμως η σκέψη ότι μπορεί οι άλλοι να τον θεωρήσουν αποτυχημένο, αν δεν περάσει τα μαθήματα, μπορεί να υποκινήσει τόσο έντονο άγχος και δυσφορία που να παρακωλύει σημαντικά τη μελέτη αλλά και την συγκέντρωση του.

Το ό,τι εμείς σκεφτόμαστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο είτε για τον εαυτό μας είτε για τους άλλους δεν λέει απολύτως τίποτα για τον πως σκέφτονται οι άλλοι. Λέει όμως πολλά για τον εαυτό μας. Χρειάζεται πρωτίστως να αναλάβουμε την ευθύνη για αυτές τις πεποιθήσεις και να συνειδητοποιήσουμε ότι είναι δικές μας και όχι των άλλων. Οι αρνητικά φορτισμένες πεποιθήσεις για τον εαυτό μας, έχουν συνήθως έναν πυρηνικό χαρακτήρα στην ψυχοσύνθεση μας. Έλκουν σαν μαγνήτης όλες τις ενδείξεις που τις επιβεβαιώνουν και απωθούν αυτές που τις διαψεύδουν. Επομένως στην πραγματικότητα χρειάζεται να δουλέψουμε με τον εαυτό μας και όχι να πασχίσουμε να ικανοποιήσουμε υποτιθέμενες προσδοκίες τρίτων. 

Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στο Διάβασμα της Σκέψης και την Προβολή των σκέψεων μας στους άλλους είναι ότι υποθέτουμε ότι οι άλλοι θα σκεφτούν ή σκέφτονται κάτι αρνητικό για μας. Περιμένουμε μια αρνητική κρίση να χτυπήσει την πόρτα μας ή είμαστε σίγουροι ότι και να μην το μάθουμε ποτέ, έτσι σκέφτονται για μας οι άλλοι. Αυτή η βεβαιότητα πυροδοτεί και συντηρεί ένα τόσο έντονο άγχος από το οποίο αδυνατούμε να ξεφύγουμε. Στην πραγματικότητα το πρόβλημα δεν είναι οι άλλοι και το τι σκέφτονται αλλά εμείς και ο τρόπος που σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας.

 

Αναλάβετε την ευθύνη των σκέψεων σας

Όπως ανέφερα και στην αρχή, οι σκέψεις είναι μια εσωτερική και ιδιωτική διαδικασία. Μπορεί να μην έχουμε τον απόλυτο έλεγχο στο ποιες σκέψεις παράγει ο νους μας αλλά έχουμε την επιλογή να τις αξιολογήσουμε. Εμείς είμαστε υπεύθυνοι για να διαχειριστούμε τόσο τις λειτουργικές όσο και τις δυσλειτουργικές μας σκέψεις. Αυτό σημαίνει ότι χρειάζεται να τις δούμε ως δικά μας προϊόντα και να αναλάβουμε την ευθύνη να κάνουμε κάτι για αυτές, ειδικά όταν διαπιστώνουμε ότι μας ταλαιπωρούν αναίτια Σίγουρα στην πορεία της ζωής μας θα έρθουμε αντιμέτωποι με μια ποικιλία στάσεων και συμπεριφορών, που κυμαίνονται από την πλήρη αποδοχή ως την πλήρη απόρριψη. Το σύστημα σκέψης μας όμως είναι δικό μας και είμαστε αρμόδιοι να το διορθώσουμε αν βλέπουμε ότι κάπου συστηματικά σφάλει.

 

 

Αναπτύξτε ένα εσωτερικό σύστημα αυτοαξιολόγησης

Δεν είναι η επικύρωση των πράξεων μας από τους τρίτους αυτό το οποίο χρειαζόμαστε, αλλά την εσωτερική βεβαιότητα ότι εμείς είμαστε εντάξει με τον εαυτό μας, ανεξαρτήτως του πως θα μας αντιμετωπίσουν οι άλλοι. Στο πλαίσιο πάντα του σεβασμού των δικαιωμάτων και των ελευθεριών των γύρω μας, οφείλουμε να δώσουμε και στον εαυτό μας ίδια δικαιώματα. Αν εγώ επιτρέπω στον εαυτό μου το δικαίωμα να αποτύχω σε μια εξεταστική – χωρίς να σημαίνει ότι το θέλω ή το επιδιώκω- δεν βλέπω το λόγο γιατί πρέπει να αξιολογηθώ βάσει του τι κάνουν οι άλλοι.

Η γνώμη των άλλων είναι πάντα ένα γενικό, ασαφές και ρευστό κριτήριο που σπάνια επιφέρει το ίδιο αποτέλεσμα δύο φορές. Και αυτό γιατί μεταβάλλεται διαρκώς το πρόσωπο με το οποίο συγκρίνουμε τον εαυτό μας άλλα και το τελικό πόρισμα. Αν συγκριθούμε με κάποιον που υπερέχει έναντι ημών σε έναν τομέα, νιώθουμε ότι υστερούμε. Αν συγκριθούμε με κάποιον που υπολείπεται σε σχέση με μας, νιώθουμε καλύτεροι. Και όμως, είμαστε ο ίδιος ακριβώς άνθρωπος και στις δύο περιπτώσεις.

Για να σταματήσουμε να μετράμε τον εαυτό μας στο μέτρο των άλλων χρειαζόμαστε ένα δικό μας εσωτερικό σταθερό σύστημα αξιολόγησης. Και αυτό είναι ο ίδιος μας ο εαυτός σε έναν παρελθόντα χρόνο. Πως ήμασταν ένα ή δύο χρόνια πριν; Μόνο αυτή η σύγκριση του εαυτού μας με τον εαυτό μας μπορεί να μας δώσει μια χρήσιμη πληροφορία για το πόσο βελτιωθήκαμε, εξελιχθήκαμε ή όχι.

 

 

Διασταυρώστε τις σκέψεις σας με την πραγματικότητα

Για να αποτινάξετε από πάνω σας την βεβαιότητα ότι οι άλλοι θα σας αξιολογήσουν αρνητικά, μπορείτε πάντα να βρείτε το θάρρος και να τους ρωτήσετε. Να ρωτήσετε την γνώμη τους για αυτά που υποθέτετε ότι θα σας κατακρίνουν. Ξέρω ξέρω… Δεν θα σας πουν την αλήθεια, σκέφτεστε. Μήπως όμως αυτό που σκέφτεστε είναι απλώς η αντίσταση σας στην αλλαγή; Μήπως η πεποίθηση της επίκρισης προσπαθεί απλώς να συντηρήσει τον εαυτό της; Στο κάτω κάτω γιατί τέτοια βεβαιότητα ότι θα αποδοκιμαστείτε, αν η πραγματικότητα την διαψεύδει;

Μην αφήνεστε στον έλεος αυτών των σκέψεων. Φέρτε τες στο φως, βγάλτε τες στην επιφάνεια και δείτε αν έχουν κάποιο βαθμό αλήθειας μέσα τους. Αν έχουν, θα πρέπει να αποφασίσετε με αυτό το βαθμό αλήθειας τι είστε διατεθειμένοι να κάνετε. Από την κλινική μου εμπειρία όσες φορές κάποιος έχει βρει το θάρρος και τη δύναμη να μιλήσει ανοιχτά για τις κρίσεις πανικού ή το άγχος του, ο φόβος έκθεσης εξανεμίζεται. Η πεποίθηση της επίκρισης ή της υποτίμησης από τους άλλους εξανεμίζεται μπροστά στην συνειδητοποίηση της κοινής αλήθειας: ότι και άλλοι έχουν περάσει ή περνούν κάτι παρόμοιο. Το ίδιο ισχύει και για άλλους φόβους μας που αφορούν στην γνώμη των άλλων. Είναι δικά μας κατασκευάσματα ή και κληρονομιά του παρελθόντος που χρειάζεται να αποφασίσουμε αν θα της κάνουμε αποδοχή ή όχι.

Πηγή 1ης δημοσίευσης: Η Πύλη της Ψυχολογίας, Psychology